Pankreatitis je upala pankreasa – žlezde koja ima važnu ulogu u varenju hrane i regulaciji nivoa šećera u krvi. Do pankreatitisa najčešće dolazi kada se probavni enzimi aktiviraju dok su još u pankreasu, umesto u crevima, pa dolazi do oštećenja sopstvenog tkiva. Ovo može izazvati bol i druge tegobe u stomaku.
Dugotrajna upala može dovesti do smanjene funkcije pankreasa, problema sa varenjem i metaboličkim poremećajima, uključujući dijabetes.
Uloga pankreasa u organizmu
Pankreas je izdužena žlezda koja se nalazi iza želuca. Njegove glavne funkcije uključuju:
- Lučenje enzima za varenje proteina, masti i ugljenih hidrata.
- Proizvodnju hormona, poput insulina i glukagona, koji regulišu nivo šećera u krvi.
Vrste pankreatitisa
Pankreatitis može biti:
- Akutni – kratkotrajna upala koja se javlja iznenada i traje nekoliko dana.
- Hronični – dugotrajna upala koja može trajati mesecima ili godinama i često dovodi do trajnog oštećenja pankreasa.
Uzroci akutnog pankreatitisa
Najčešći uzroci uključuju:
- Kamen u žuči – blokira kanal kojim enzimi izlaze iz pankreasa.
- Alkohol – prekomerna konzumacija može izazvati upalu.
- Povišeni trigliceridi u krvi.
- Autoimune bolesti.
- Povrede stomaka.
- Određeni lekovi (kortikosteroidi, estrogeni, neki antibiotici).
- Virusne infekcije (npr. zauške kod odraslih).
Simptomi akutnog pankreatitisa
- Bol u gornjem delu stomaka (koji se može širiti u leđa).
- Mučnina i povraćanje.
- Povišena temperatura.
- Nadutost i osetljivost stomaka.
- Ubrzan puls.
Uzroci hroničnog pankreatitisa
Najčešći faktori uključuju:
- Dugotrajnu konzumaciju alkohola.
- Nasledne faktore i genetske mutacije.
- Povišen nivo kalcijuma ili triglicerida u krvi.
- Autoimune bolesti.
- Obstrukcija pankreasnog kanala.
- Cistična fibroza.
Simptomi hroničnog pankreatitisa
- Dugotrajan ili povremeni bol u stomaku.
- Gubitak telesne težine.
- Masna stolica neprijatnog mirisa (steatoreja).
- Poremećaji u nivou šećera u krvi (uključujući razvoj dijabetesa).
Lokalizacija bola kod pankreatitisa
Bol se najčešće javlja u gornjem delu stomaka, ispod rebara, i može se širiti prema leđima. Može biti blag, probadajući ili konstantan, a često se pogoršava posle jela, naročito masne hrane, i pri ležanju na leđima.
Postavljanje dijagnoze
Dijagnoza pankreatitisa uključuje kombinaciju:
- Anamneze i fizičkog pregleda.
- Laboratorijskih analiza – povišene vrednosti enzima (amilaza, lipaza).
- Ultrazvuka, CT-a, MRCP-a ili drugih imidžing procedura.
- U nekim slučajevima – endoskopski ultrazvuk ili ERCP.
Lečenje pankreatitisa
Lečenje zavisi od uzroka i oblika bolesti, a može uključivati:
- Hospitalizaciju i infuzionu (intravensku) ishranu.
- Lečenje osnovnog uzroka (npr. uklanjanje kamena u žuči).
- Lekove za ublažavanje bola i upale.
- Antibiotike (ako postoji infekcija).
- Promene u ishrani – niskomasna dijeta, manji i češći obroci.
- Potpuno izbegavanje alkohola.
Komplikacije pankreatitisa
Ako se ne leči, pankreatitis može dovesti do:
- Stvaranja pseudocista.
- Smanjene funkcije pankreasa i loše apsorpcije hranljivih materija.
- Dijabetesa.
- Poremećaja rada pluća, bubrega ili srca.
- Povećanog rizika od razvoja karcinoma pankreasa.
Kada se obratiti lekaru
Ukoliko imate simptome poput jakog bola u stomaku, mučnine, povraćanja, groznice ili nenamernog gubitka težine – neophodno je da se obratite lekaru specijalisti. Rana dijagnoza i pravilno lečenje značajno smanjuju rizik od komplikacija.
